System bezpieczeństwa obiektu dydaktycznego

Termin „obiekt dydaktyczny” oznacza wszelkiego rodzaju szkoły podstawowe, gimnazja, licea, wyższe uczelnie i placówki naukowe. W niniejszym artykule przeanalizujemy zagadnienia bezpieczeństwa i zabezpieczeń w szkole średniej.

W szkole uczą się zarówno osoby niepełnoletnie, jak i dorosłe. Przekrój wiekowy i społeczny osób, które uczęszczają do szkoły, jest bardzo duży. Szkoła jest z pozoru miejscem bezpiecznym, jednak statystyki policyjne dowodzą, że jest inaczej. Codzienna rzeczywistość wielu liceów, gimnazjów, a nawet szkół podstawowych to kradzieże, włamania, rozboje, pobicia i narkotyki. Statystyki policyjne z ubiegłych lat pokazują skalę zdarzenia [1].

Tab. 1. Liczba przestępstw popełnionych na terenie szkół podstawowych i gimnazjów w 2009 r.

Tab. 2. Liczba przestępstw popełnionych na terenie szkół średnich i zawodowych w 2009 r.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. nr 6, poz. 69) nakłada na dyrektora szkoły lub placówki obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków nauki i pracy w szkole i na jej terenie.

System bezpieczeństwa szkoły można podzielić na trzy części:

• rozwiązania organizacyjne,
• przedsięwzięcia profilaktyczno-wychowawcze,
• zabezpieczenia techniczne.

Zabezpieczenia techniczne szkół możemy podzielić na:

• systemy sygnalizacji włamania i napadu (SSWiN),
• system nadzoru wizyjnego,
• system sygnalizacji pożarowej,
• system kontroli obwodowej,
• zabezpieczenia mechaniczne i budowlane,
• system ewakuacyjny i antypanikowy.

Przy projektowaniu systemu bezpieczeństwa dla szkoły zazwyczaj główną uwagę skupia się na systemie nadzoru wizyjnego. Zwłaszcza w ostatnich latach, w wyniku powstania rządowego projektu dofinansowania montażu tego rodzaju systemów, zauważa się wzrost zainteresowania wizyjnym nadzorem szkół. Jednak same kamery nie zapewnią pełnej ochrony. System musi być kompleksowy i zapewnić ochronę przed większością potencjalnych zagrożeń. System alarmowy musi skutecznie chronić przed włamaniem, kradzieżą lub dewastacją mienia. Większość szkół posiada pracownie komputerowe wyposażone w sprzęt elektroniczny o dużej wartości, które stanowią przynętę dla potencjalnego włamywacza. System sygnalizacji pożarowej jest konieczny ze względu na dużą liczbę łatwopalnych przedmiotów znajdujących się w salach i na ścianach. Podstawowym rodzajem zabezpieczeń są zabezpieczenia mechaniczne i budowlane, które chronią przede wszystkim przed wtargnięciem na teren budynku. Zabezpieczenia mechaniczne i budowlane to kraty w oknach, drzwi i okna odporne na włamanie, zamki z atestem czy też odpowiednia organizacja pomieszczeń utrudniająca włamanie. Należy też zwrócić uwagę na oszczędności związane z posiadaniem systemu alarmowego i systemu nadzoru wizyjnego. Nadzór wizyjny dyscyplinuje uczniów, sprawia, że czują się obserwowani i nie czują się bezkarni. Tam, gdzie go zastosowano, nauczyciele stwierdzili znaczny wzrost dyscypliny uczniów oraz zmniejszenie się liczby aktów wandalizmu. W szkole z nadzorem wizyjnym uczeń nie zdecyduje się na zniszczenie sprzętu lub pomalowanie ściany. Z kolei zainstalowany system alarmowy upoważni do zniżek u ubezpieczycieli. Przykładowe zniżki w towarzystwie ubezpieczeniowym Warta w przypadku monitorowanego systemu alarmowego z załogami interwencyjnymi wynoszą 30%, zaś dzięki samym drzwiom antywłamaniowym z certyfikatem można uzyskać zniżkę rzędu 20% składki ubezpieczenia [3]. Posiadanie systemu zabezpieczeń jest po prostu opłacalne. Nowoczesna szkoła musi dbać o bezpieczeństwo swoich uczniów, a także o ich i swoje mienie.

Rys. 1. System bezpieczeństwa obiektu dydaktycznego [2]

Analiza systemu bezpieczeństwa obiektu ma na celu sprawdzenie aktualnych zagrożeń obiektu (rodzajów zagrożeń i ich poziomu), sposobu zabezpieczenia obiektu przed występującymi zagrożeniami oraz określenie słabych i mocnych stron tych zabezpieczeń. Jest ona niezbędna przy projektowaniu nowego systemu zabezpieczeń lub modernizacji systemu istniejącego. Analiza zagrożeń obiektu może być przeprowadzona z użyciem metody ZTN-3, opracowanej i opisanej przez Z. T. Nowickiego [4]. Metoda ta ma na celu ustalenie koniecznych środków ochrony osób i mienia w przypadku występowania potencjalnych zagrożeń. Idealnie nadaje się do analizy niewielkich obiektów, takich jak szkoły czy obiekty prywatne.

Proces badawczy z wykorzystaniem metody ZTN-3 ma następujący przebieg:

1. Ustalenie:
   
   • zagrożeń, które potencjalnie mogą dotyczyć obiektu,
   • prawnie chronionych dóbr, które mogą być narażone,
   • miejsc prawdopodobnego wystąpienia zagrożeń.
2. Określenie słabych punktów, czyli konkretnych miejsc, które sprzyjają powstawaniu zagrożeń w obiekcie.
3. Zakwalifikowanie obiektu do kategorii zagrożonej wartości zgodnie z obowiązującą normą.
4. Wskazanie nowych środków ochrony, w tym urządzeń tworzących system alarmowy.
5. Zweryfikowanie skuteczności nowego systemu ochrony.

Podczas analizy i oceny zagrożeń przestępczych należy zwrócić szczególną uwagę na to, jakie rodzaje zagrożeń mogą dotyczyć badanego obiektu i które fragmenty obiektu są najbardziej narażone na określone zagrożenia. Szkoła może być zagrożona m.in. bójkami, pobiciami, dewastacją mienia, włamaniami, kradzieżami, wyłudzeniami, rozprowadzaniem narkotyków. Należy zlokalizować miejsca o największym prawdopodobieństwie ich zaistnienia.

Następnie należy przeanalizować stan obiektu, jego otoczenie, istniejące już zabezpieczenia oraz ich skuteczność w celu wyeliminowania słabych punktów. Należy zwrócić uwagę na umiejscowienie obiektu, historię zdarzeń przestępczych, stan jego otoczenia, ogrodzenia, oświetlenia, bram i wejść, architekturę budynku, rozmieszczenie okien, drzwi, włazów, sąsiedztwo innych budynków. Należy uporządkować otoczenie budynku, aby wyeliminować czynniki mogące sprzyjać powstawaniu zagrożeń. Ogrodzenie budynku powinno być szczelne, jego konstrukcja i ukształtowanie powinny utrudniać przedostanie się na teren obiektu bez użycia drabiny, podpórki itp. Wejścia na teren powinny być należycie oświetlone i odsłonięte, ewentualny intruz nie powinien mieć możliwości skrytego wejścia na teren szkoły. Poza tym oświetlenie powinno być takiej mocy, aby można było rozpoznać osoby na nagraniu zarejestrowanym w nocy przez kamery zewnętrzne. Jeżeli dookoła ogrodzenia znajduje się żywopłot, to powinien on sięgać co najwyżej parapetów okien na parterze [5].

Tab. 3. Analiza zagrożeń obiektu

Po ustaleniu wszystkich potencjalnych zagrożeń należy określić poziom zagrożenia obiektu. Można posłużyć się skalą punktową – każdemu rodzajowi zagrożeń przyznać określoną liczbę punktów określającą ryzyko zaistnienia zdarzenia. W ten sposób można bardzo łatwo określić procentowy poziom ryzyka i kategorię zagrożenia. Przykładową analizę ryzyka prezentuje tabela nr 3. Każdemu rodzajowi zagrożeń została przypisana ocena z przedziału 0–5, co pozwala ustalić poziom zagrożenia i sklasyfikować poziom zabezpieczenia. Skala ocen jest rosnąca, czyli im wyższa ocena, tym większe ryzyko zaistnienia danego zagrożenia [6].

Po przeprowadzeniu analizy możemy ustalić procentowy wskaźnik zagrożenia obiektu. Pomaga on w ustaleniu określonej klasy zabezpieczenia obiektu, zależnej od przewidywanej wiedzy przestępców.

Klasa 1 (ryzyko małe) – oczekuje się, że włamywacze będą słabo znać systemy sygnalizacji włamania i będą zmuszeni do korzystania z ograniczonej liczby łatwo dostępnych narzędzi.

Klasa 2 (ryzyko małe do średniego) – oczekuje się, że włamywacze będą słabo znać systemy sygnalizacji włamania oraz będą używać podstawowych narzędzi i przyrządów ręcznych.

Klasa 3 (ryzyko średnie do wysokiego) – oczekuje się, że włamywacze będą biegle znać systemy sygnalizacji włamania i będą dysponować szerokim zakresem narzędzi oraz ręcznych urządzeń elektronicznych.

Klasa 4 (ryzyko wysokie) – oczekuje się, że włamywacze będą mieć możliwość szczegółowego zaplanowania włamania i będą dysponować pełnym zakresem urządzeń, łącznie z elementami umożliwiającymi podmianę kluczowych części składowych systemu sygnalizacji włamania.

Ze względu na specyfikę mienia, które znajduje się na terenie szkół, tego rodzaju obiektom zazwyczaj przypisuje się klasę zabezpieczenia 1 lub 2. Zazwyczaj włamania do szkół są działaniami spontanicznymi lub słabo zaplanowanymi, często dokonywanymi przez uczniów lub osoby z nimi powiązane. Dlatego też nie przewiduje się, że potencjalny włamywacz zastosuje wyrafinowane środki umożliwiające pokonanie zabezpieczeń bardziej zaawansowanych niż zabezpieczenia klasy 2. Stosowanie zabezpieczeń klasy 3 albo 4 nie ma uzasadnienia ekonomicznego.

Przy projektowaniu środków ochrony powinno się kłaść nacisk na:

• neutralizację zagrożeń w miejscach ich najbardziej prawdopodobnego wystąpienia;
• ograniczanie czynników mogących sprzyjać powstawaniu zagrożeń;
• specyfikację urządzeń, adekwatną do wymagań klasy systemu.

Filarami systemu bezpieczeństwa są system nadzoru wizyjnego oraz system sygnalizacji włamania i napadu. System nadzoru wizyjnego powinien być wyposażony w zestaw kamer podłączonych do rejestratora cyfrowego. Kamery należy umieścić w najważniejszych miejscach szkoły – tam, gdzie gromadzi się najwięcej osób, w szatniach, przy wejściach itp. System alarmowy (sygnalizacji włamania i napadu) to czujki ruchu na korytarzach i w salach komputerowych, czujki kontaktronowe w drzwiach. Aby zwiększyć bezpieczeństwo obiektu, do centrali systemu sygnalizacji włamania i napadu można podłączyć czujki sygnalizacji pożarowej. Wiele firm ma w swojej ofercie czujki dymu, które można podłączyć do centrali alarmowej (np. Jablotron SD-280 lub OSD23). Przykładowy projekt modelowego systemu prezentuje rysunek nr 2.

Rys. 2. Plan przykładowego systemu alarmowego i monitoringu [7]

Przy planowaniu rozmieszczenia urządzeń w szkołach należy pamiętać o kilku wytycznych dotyczących montażu urządzeń:

• kamery powinny obejmować możliwie największy obszar, aby wyeliminować tzw. martwe strefy (w tym celu należy stosować szerokokątne obiektywy);
• w polu widzenia kamer powinny znajdować się wszystkie „szlaki komunikacyjne” w szkole, czyli na przykład droga od wejścia do szatni, korytarze, wyjścia z terenu szkoły, klatki schodowe;
• kamery powinny być tak usytuowane, aby możliwa była pełna identyfikacja osób wchodzących do/wychodzących ze szkoły;
• pole widzenia kamer powinno być zaplanowane tak, aby kamery mogły się wzajemnie nadzorować, a osoba, która chce dostać się w dowolne miejsce w budynku, była w polu widzenia chociaż jednej kamery; osoba poruszająca się po obiekcie musi mieć świadomość takiego nadzoru,
• czujki ruchu powinny być umieszczone w taki sposób, aby potencjalny włamywacz musiał przejść przez co najmniej jedną strefę zasięgu czujki na drodze do pomieszczeń z najcenniejszymi rzeczami.

Systemy bezpieczeństwa powoli stają się obowiązkowym elementem wyposażenia każdej szkoły. Troska o bezpieczeństwo uczniów, nauczycieli oraz mienia powoduje ciągły wzrost zainteresowania tymi systemami. Dyrektorzy szkół muszą wiedzieć, jak działają systemy bezpieczeństwa, aby móc je poprawnie wykorzystywać. Muszą mieć świadomość tego, że są odpowiedzialni nie tylko za bezpieczeństwo, ale także za życie i zdrowie uczniów. Dlatego warto propagować wiedzę o systemach bezpieczeństwa w szkołach. To inwestycja, która na pewno się opłaci – na bezpieczeństwie dzieci nie wolno oszczędzać.

mgr inż. Adam Rudzki

Zabezpieczenia 4/2016

Literatura

1. Przestępczość w szkole i innych placówkach oświatowych (http://www.policja.pl/portal.php?serwis=pol&dzial=4&id=4259&poz=1)
2. Praca własna.
3. http://www.warta.pl/dynamic/common/Artykul.jsp?aid=12348&active=1342
4. Nowicki Z. T., Badanie bezpieczeństwa obiektu. Zagadnienia organizacyjno-prawne, wyd. 2 popr. i uzup., Centrum Kształcenia i Doskonalenia Kadr, Warszawa 2004.
5. Malinowski T., Piwowar R., Monitoring w szkołach, materiały instruktażowe Komendy Wojewódzkiej Policji w Krakowie, Kraków 2005.
6. Wójcik A., Mechaniczne i elektroniczne systemy zabezpieczeń, Verlag Dashöfer 2000.
7. Praca własna.