W Polsce rynek usług monitorowania obiektów z wykorzystaniem GPS zaczął rozwijać się na większą skalę około dziesięciu lat temu – w momencie upowszechnienia się łączności GPRS. Miało to związek z tym, że koszty transmisji za pośrednictwem SMS były i są wyższe. Obecnie monitoruje się już około 150 tys. obiektów ruchomych (pojazdów, maszyn, łodzi, kontenerów, motocykli oraz osób). To około 25% wszystkich monitorowanych obiektów. Jest to bardzo dobry wynik.
Wiele wskazuje na to, że rynek usług monitorowania położenia oraz parametrów eksploatacyjnych obiektów ruchomych będzie się nadal rozwijać. W 2011 roku w Polsce zarejestrowano ok. 300 tys. nowych samochodów i ponad 700 tys. pojazdów używanych (samochody ciężarowe stanowiły ok. 20% wszystkich pojazdów). Wszystkich zarejestrowanych pojazdów jest w Polsce ponad 20 milionów (w tym 3 mln samochodów ciężarowych).
Przykładem tego, że monitorowanie z wykorzystaniem GPS może zostać rozwinięte jeszcze bardziej, są osiągnięcia jednej z włoskich firm, która monitoruje prawie 1,3 miliona klientów. Głównymi czynnikami sukcesu tej firmy były: ogólnoeuropejski zasięg działania, nawiązanie współpracy z firmami ochrony we wszystkich krajach objętych zasięgiem systemu oraz niskie koszty transmisji w roamingu.
Ostatnio powstało w Polsce wiele firm zajmujących się monitorowaniem GPS. Silną grupę wśród dostawców usług GPS stanowią agencje ochrony, których usługi ochronne stanowią tylko 20% – reszta to usługi logistyczne, które przypominają hosting stron WWW. W momencie zainstalowania urządzeń GPS klient końcowy otrzymuje zdalny dostęp do serwera, na którym znajdują się informacje z pojazdów. Dane te mogą być wyszukiwane, filtrowane, a następnie wizualizowane na mapach bez udziału firmy dostarczającej platformę. Klient ma pewność, że dane dotyczące jego aut, tras, punktów odwiedzin, osiąganych prędkości, czasów przejazdów, kierowców, statystyki wizyt itp. są przeglądane tylko przez niego. Może więc wykorzystywać system tak, jak tego w danej chwili potrzebuje. Wybierając pakiet logistyki, klient najczęściej wybiera prywatność, świadomie rezygnując z ochrony.
Nietypowe zastosowania GPS-u
Wielu osobom monitorowanie GPS kojarzy się z ochroną przeciwkradzieżową samochodów. Ma ono również wiele innych zastosowań logistycznych. Monitoruje się między innymi maszyny budowlane, łodzie, lokomotywy, kontenery, przesyłki.
W przypadku maszyn budowlanych, które wynajmowane są na godziny, istotne jest monitorowanie czasu pracy maszyny oraz jej lokalizacja, ponieważ czas wynajmu może się skończyć, zanim wynajęta maszyna zostanie odnaleziona, np. na 25-kilometrowym odcinku budowanej autostrady. Potrzebna jest dodatkowo informacja odnośnie sposobu wykorzystania sprzętu – na biegu jałowym maszyna może spalać 4 litry paliwa, natomiast na roboczym 40, a nawet 400 litrów w ciągu godziny. Bez informacji o tym, jak długo maszyna pracowała na biegu jałowym albo roboczym, nie można określić, czy dokonano kradzieży paliwa.
Poza motogodzinami ważne są warunki eksploatacji maszyn specjalistycznych oraz pojazdów. Informacje na temat przekraczanych obrotów, za wysokiej temperatury pracy przy niskim poziomie oleju szczególnie interesują firmy leasingowe oraz autoryzowane centra obsługi (ACO). Bardzo często od prawidłowej eksploatacji zależy wysokość składki czy też utrzymanie gwarancji. Jednym z przykładów może być zaskoczenie obsługi koparki w kopalni odkrywkowej, do której przyjechał serwis producenta w celu poznania przyczyny uślizgu kół. Okazało się, że zastosowano niewłaściwe opony. Dla producenta szybka reakcja miała duże znaczenie, gdyż mogła zapobiec przeciążeniu koparki.
Innego rodzaju wymagania związane są z obsługą kontenerów. Inwestorzy chcą wiedzieć, czy kontenery te są przemieszczane, a jeśli tak, to dokąd. Często zdarza się, że kontenery są składowane bez dostępu do zasilania elektrycznego przez kilka miesięcy. Dlatego bardzo ważne są pojemne baterie i mechanizmy ograniczania zużycia energii, które „wybudzają” okresowo urządzenia, gdy kontenery są w ruchu.
Miejscami bardzo trudnymi do monitorowania są zajezdnie kolejowe oraz parki maszynowe. Pierwszym powodem jest duża liczba pojazdów na małych obszarach, bardzo często w obszarach o słabym pokryciu sygnałem GSM co powoduje częste problemy z komunikacją. Drugim powodem jest mała prędkość poruszania się oraz to, że odległości pokonywane przez lokomotywy, maszyny gąsienicowe i pojazdy oczekujące w korku na rozładunek są niewielkie. Wsparciem w takich sytuacjach może być sygnał różnicowy poprawiający dokładność sygnału GPS oraz zastosowanie lokalnych stacji przekaźnikowych.
W przypadku monitorowania stanu pracy piaskarek i solarek problemy powodowane są też przez niskie temperatury oraz chemiczne oddziaływanie soli drogowej. Istotne jest sygnalizowanie płużenia oraz posypu. Niestety bardzo często urządzenia monitorujące stan pojazdów lub maszyn montowane są tymczasowo w pojazdach podwykonawców i są narażone na wpływ niekorzystnych warunków atmosferycznych. Jest bardzo dużo interwencji serwisowych spowodowanych koniecznością naprawy lub wymiany przetartych przewodów lub zalanych urządzeń.
Nowatorskiego podejścia wymaga monitorowanie jednośladów. Pierwszym problemem jest brak miejsca na nadajnik monitorujący. Drugim – ograniczona możliwość zasilania, a kolejnym – informacja o pozycji pojazdu i kierowcy (chodzi o alarm w momencie wywrotki oraz informację o tym, czy kierowca oddzielił się od motocykla). Dodatkowym wyzwaniem jest komunikacja z kierowcą. Obecnie stosuje się specjalne ubrania, w które wszyte są sterowniki GPS, a urządzenie do komunikacji jest umieszczane w kasku. Ponadto ubrania są wyposażone w system ochrony kierowcy, który działa podobnie jak poduszki powietrzne w samochodzie.
Rodzaje sterowników GPS
Monitorowanie z wykorzystaniem GPS ma wiele zastosowań, więc na rynku dostępnych jest wiele produktów, których ceny wahają się w granicach od kilkuset do wielu tysięcy złotych. Klienci mają kłopot z wybraniem właściwego rozwiązania. Do różnych zastosowań przeznaczone są różne sterowniki. Można powiedzieć, że na rynku dostępne są urządzenia czterech kategorii: standardowe, profesjonalne, ochronne i osobiste.
Zaletą standardowych sterowników jest niska cena. Urządzenia te służą głównie do pozycjonowania obiektów ruchomych. Standardowe sterowniki są montowane w około 70% obiektów ruchomych. W celu obniżenia kosztów urządzenia te mają zintegrowane anteny GSM i GPS. Bardzo często są wyposażone w tylko jedno wejście cyfrowe, które służy do odczytu informacji o uruchomieniu/wyłączeniu obiektu ruchomego. Opcjonalnie urządzenia mogą być wyposażone w złącza do anten zewnętrznych oraz zasilania awaryjnego.
Sterowniki profesjonalne są przeznaczone do systemów, w których odczytywane są dane eksploatacyjne pojazdów i maszyn. Umożliwiają one odczyt danych z szyny CAN oraz przyłączanie czujników do wejść cyfrowych (otwarcie/zamknięcie przestrzeni ładunkowej, obroty gruszki oraz kiprowanie betonu itp.) i analogowych (temperatura, paliwo itp.). Są wyposażone w czujniki przeciążenia (akcelerometry), które są wykorzystywane do oceny stylu jazdy (gwałtowne hamowanie, przyśpieszanie), detekcji kolizji drogowych oraz przemieszczania się pojazdu z wyłączonym silnikiem. Pozwalają na współpracę z komunikatorami, które służą do przekazywania zleceń kierowcom (adres i termin dostawy), nawigacji do punktu przeznaczenia oraz komunikacji tekstowej. Ich cena zależy od liczby obsługiwanych wejść/wyjść oraz od rodzaju obiektu ruchomego (dodatkowe wymagania, związane m.in. z zasilaniem i iskrobezpiecznością, dotyczą takich pojazdów specjalistycznych jak lokomotywy czy cysterny).
Rys. 1. Przykład aplikacji do lokalizacji obiektów ruchomych
Rys. 2. Przykład wykorzystania nowych usług Google – Street View
Trzecia grupa sterowników jest przeznaczona do ochrony obiektów ruchomych przed kradzieżą lub porwaniem. Są powszechnie stosowane w ekskluzywnych jachtach, samochodach, motorach oraz w transporcie różnych produktów (np. elektroniki, alkoholu, papierosów). Takie urządzenia są zawsze wyposażone w zapasową baterię, mają wejścia/wyjścia, do których przesyła się informacje o stanie drzwi, włazów, rolet itp., i współpracują z fabrycznym alarmem antykradzieżowym. Stanowią one ok. 20% wszystkich sprzedawanych urządzeń GPS.
Rys. 3. Przykład urządzenia do nawigacji i komunikacji z kierowcą
Udział urządzeń osobistych w naszym rynku nie przekracza obecnie 1%. Należy wspomnieć o tym, że ich stosowanie jest obligatoryjne w Wielkiej Brytanii w przypadku pracowników samotnie obchodzących rozległy teren (kontrolujących rurociągi, nadzorujących studzienki telekomunikacyjne, naprawiających ogrodzenia itp.). Wymagają tego przepisy BHP. Dzięki tym urządzeniom służby ratownicze mogą na przykład szybko namierzyć pracownika, który miał wypadek lub zawał serca. Urządzenia wykorzystywane do lokalizowania osób są wyposażone w baterię, która wystarcza na czas pracy (od 8 do 24 godzin), czujnik położenia urządzenia (na wypadek czyjegoś zasłabnięcia) oraz – opcjonalnie – telefon alarmowy.
Obecnie pojawił się nowy typ rozwiązań osobistych. Współczesne telefony mają wbudowane moduły GPS i umożliwiają uruchomienie w tle aplikacji, która powoduje, że telefon jest rozpoznawany przez platformę GPS jako dedykowane urządzenie GPS. To rozwiązanie jest przydatne także w przypadku kradzieży telefonu.
Dodatkowe funkcje i urządzenia GPS
Sterowniki GPS mogą pełnić dodatkowe funkcje. Można stosować telefony satelitarne zamiast telefonów GSM lub równocześnie z nimi. Działanie urządzeń przestaje wtedy zależeć od jakości pracy sieci GSM. Telefony satelitarne są stosowane przeważnie w pojazdach militarnych oraz maszynach budowlanych, które pracują na obszarach mało zurbanizowanych, nie objętych zasięgiem operatorów GSM.
Kolejnym spotykanym dodatkiem są nadajniki radiowe, aktywowane w chwili kradzieży chronionego obiektu. Sygnał z nadajnika, który pracuje na wydzielonej częstotliwości jest odbierany przez służby zajmujące się odnajdywaniem skradzionych samochodów czy maszyn.
Część sterowników ma wbudowane akcelerometry lub obsługuje zewnętrzne czujniki wypadków. Sterowniki te wykorzystują pomiar przeciążeń powstałych podczas pracy pojazdów. Informacja o małych przeciążeniach świadczy o ekonomicznym stylu jazdy, natomiast informacja o dużych przeciążeniach (powyżej kilku g) – o kolizji drogowej. W przypadku kolizji dane są rejestrowane w odstępach ułamków sekund tak, aby można było odtworzyć później przebieg wypadku (podobnie działają czarne skrzynki samolotów).
Bardzo przydatny jest zintegrowany zestaw głośnomówiący, dzięki któremu kierowca może nawiązać łączność ze służbami ratowniczymi. Zestaw głośnomówiący umożliwia również dyspozytorowi połączenie się z kierowcą. Firma ochrony może zweryfikować alarm związany z kradzieżą poprzez połączenie się z interkomem w pojeździe i dokonać autoryzacji głosowej użytkownika pojazdu.
Powszechnie spotykaną funkcją jest identyfikacja kierowców, do której potrzebne jest wprowadzenie kodu na klawiaturze lub użycie pastylek Dallas czy karty dostępu. Funkcja ta jest przydatna w rejestracji czasu pracy oraz w przypadku weryfikacji zdarzeń losowych, takich jak obtarcia, stłuczki itp. Do identyfikacji może służyć również karta kierowcy, a przebieg pracy można zdalnie odczytać z tachografu.
Nowatorską funkcją jest wykorzystywanie RFID do przekazywania informacji o innych pojazdach. W razie kradzieży auta tryb „wilk i owca” pozwala wysłać informację o zdarzeniu do wszystkich pojazdów, które mają wbudowane czytniki RFID. Jeśli skradzione auto przejedzie w pobliżu samochodu z czytnikiem RFID, zostanie automatycznie rozpoznane, a informacja o jego położeniu będzie przekazana do centrum monitorowania. Dzięki temu rosną szanse na odzyskanie skradzionego samochodu.
Niektóre sterowniki mogą również współpracować z mobilnymi rejestratorami wizji albo z podłączonymi bezpośrednio kamerami. Takie rozwiązanie jest wykorzystywane do ochrony przestrzeni ładunkowej podczas transportowania rzeczy o dużej wartości oraz w pojazdach komunikacji miejskiej – do rejestracji stanu drogi oraz przestrzeni w pojeździe. Kamery mogą też być wykorzystywane do sprawdzania, czy kierowcy zmieniają się po sześciu godzinach jazdy.
Ostatnim dodatkiem, o którym chciałbym wspomnieć, są alkomaty przyłączone do sterownika GPS. Przed uruchomieniem pojazdu kierowca musi zbadać poziom alkoholu w wydychanym powietrzu. Jeśli tego nie zrobi albo stwierdzona zostanie obecność alkoholu w wydychanym powietrzu, zapłon zostanie odcięty, a dyspozytor otrzyma stosowną wiadomość.
Rola platformy GPS
Sercem każdego systemu monitorowania z wykorzystaniem GPS jest oprogramowanie pokazujące położenie monitorowanych obiektów ruchomych na elektronicznych mapach. Dzięki niemu klient ma dostęp do aktualnych i archiwalnych danych, a firmy zajmujące się monitorowaniem obiektów ruchomych mają dodatkowo dostęp do funkcji serwisowych.
Dostawcy oprogramowania proponują darmowe mapy uproszczone albo mapy płatne, na których udostępniane są informacje o zatorach, dopuszczalnych prędkościach, obciążeniach dróg itp. Dostępna jest także olbrzymia baza POI (Points of Interest), czyli punktów interesujących.
Platformy informatyczne umożliwiają rejestrowanie obiektów ruchomych, przypisywanie im użytkowników, tworzenie stref zastrzeżonych i bezpiecznych, tworzenie korytarzy przejazdu, uaktywnianie alarmów i wysyłanie powiadomień związanych z przekraczaniem parametrów eksploatacyjnych czy też z wjazdem do strefy lub wyjazdem z niej. Pozwalają tworzyć raporty – dzienne i miesięczne, jednorazowe oraz cykliczne, ręcznie i automatycznie.
Na rynku dostępne są platformy przewidziane do obsługi sterowników jednego producenta oraz otwarte platformy obsługujące nawet kilkaset produktów. W przypadku platform zamkniętych większość operacji logicznych i obliczeniowych związanych z przeliczaniem informacji otrzymywanych z monitorowanych pojazdów jest dokonywana przez serwer. W przypadku platform otwartych duża część funkcji jest realizowana przez sterowniki (operacje mające związek ze strefami, korytarzami, przeliczanie zużytego paliwa oraz inne „pamięciożerne” operacje).
Omawiane platformy są coraz częściej integrowane z innymi systemami wykorzystywanymi w firmach, np. z programami księgowo-finansowymi, za pomocą których obliczane są koszty związane ze zużyciem paliwa lub rozliczane jest wykorzystanie kart SIM. Drugą grupą integrowanych platform są programy do obsługi transportu, w których znajdują się informacje na temat przeglądów, wymian opon, napraw, kosztów delegacji itp.
Podsumowanie
W niniejszym artykule opisałem tylko część zastosowań GPS-u. Liczba rozwiązań stale rośnie. Mają na to wpływ nie tylko klienci, ale również producenci maszyn i pojazdów, którzy coraz częściej montują urządzenia GPS w obiektach ruchomych. Dziś są to producenci luksusowych aut, ciężarówek czy drogich specjalistycznych maszyn. Być może w przyszłości wszystkie pojazdy będą wyposażone w urządzenia GPS standardowo. Tak samo było ze wspomaganiem kierownicy czy systemami ABS. Mogą w tym pomóc programy ratownicze e-call oraz telefoniczny numer alarmowy (112).
Nie wszystkim odpowiada jednak pełna inwigilacja, nawet jeśli jest uzasadniona względami oszczędności czy bezpieczeństwa. W wielu krajach Europy firmy świadczące usługi monitorowania z wykorzystaniem GPS nie mogą pokazywać obiektów ruchomych na mapach w trybie online. W niektórych krajach centrum monitorowania nie może rozpocząć lokalizowania pojazdu, dopóki klient nie zgłosi kradzieży na policji. U nas nie ma takich ograniczeń, ale warto poznać rozwiązania przyjęte w innych krajach, aby przewidzieć możliwe zmiany legislacyjne w UE i aby nie popełnić wykroczenia poza granicami Polski.
Daniel Kamiński
OCHRONA JUWENTUS
Zabezpieczenia 2/2012